1. Lễ tế thần Cá Ông ở đâu? Đôi nét về lễ tế Cá Ông Hội An

• Địa điểm tổ chức: Lăng Ông tại làng chài Hội An, tỉnh Quảng Nam
• Thời gian bắt đầu: giữa tháng 3 âm lịch hàng năm

1.1. Nguồn gốc hình thành lễ tế Cá Ông

Lễ tế Cá Ông (lễ tế cá voi) là một trong những lễ hội ở Hội An có tầm quan trọng đặc biệt đối với ngư dân làng chài Quảng Nam, bắt nguồn từ tín ngưỡng nguyên thủy của cộng đồng cư dân vùng duyên hải. Sau nhiều lần được Cá Ông giúp đỡ thoát khỏi hiểm nguy ngoài biển khơi, tục thờ Cá Ông đã trở thành lễ hội tín ngưỡng quan trọng của ngư dân

Cá Ông là một loại cá voi lưng xám, được ngư dân xem là vị phúc thần của biển cả (hay còn gọi là Thần Nam Hải). Có rất nhiều truyền thuyết xoay quanh hình tượng cá voi vẫn còn lưu truyền cho tới tận bây giờ. Theo đó, người ta cho rằng cá voi là tiền thân của đức Quan Thế Âm Bồ Tát. Người hóa thân thành cá voi (Ông Nam Hải) để cứu giúp, bảo vệ ngư dân miền biển an toàn mỗi khi gặp giông bão, sóng to gió lớn.

Sau này cá voi chết, trôi dạt vào bờ, dân làng đã nhặt xương cốt để lưu giữ và thờ cúng. Từ đó trở đi, tục thờ Cá Ông đã trở thành nét văn hóa tín ngưỡng đặc sắc của Việt Nam. Ngư dân thường phối thờ Cá Ông cùng những vị thần khác đã giúp đỡ, ban phước để họ có cuộc sống sung túc, đủ đầy như: Ngũ Hành nương nương, Tả Lý Lịch, Hữu Lý Ngư,…

1.2. Ý nghĩa của lễ tế Cá Ông

Lễ tế Cá Ông được tổ chức vào ngày kỵ (ngày mất) của Cá Ông hoặc khu vực có Cá Ông chết, nhằm tỏ lòng biết ơn, sự tôn kính của ngư dân đối với thần linh đã luôn phù hộ, che chở cho dân làng. Lễ tế còn thể hiện ước nguyện, mong cầu ra khơi “sóng yên biển lặng”, có một mùa đánh bắt mới bội thu, thuận buồm xuôi gió, mọi người bình an quay trở về. 

2. Tìm hiểu những nghi lễ đặc biệt trong lễ tế Cá Ông

Lễ tế thần Cá Ông là lễ hội lớn nhất trong năm của ngư dân Quảng Nam. Mỗi khi gần tới ngày lễ tế Cá Ông, mọi người đều háo hức bắt đầu lên công tác chuẩn bị, trang hoàng bàn thờ rực rỡ, tôn nghiêm, đặt bàn hương án để bày lễ cúng, các tàu thuyền cũng được chăng đèn kết hoa lung linh sắc màu. 

2.1. Lễ cầu an

 Lễ cầu an được tổ chức vào ngày lễ đầu tiên tại làng Cá Ông. Các vị chánh tế, người lớn tuổi và có uy tín sẽ đại diện làng chài dâng đồ lễ và đọc bài văn tế nói lên lòng thành kính, biết ơn của người dân đối với công đức to lớn như trời bể của Cá Ông và cầu cho cá đánh đến đâu tiêu thụ được đến đó, ra khơi thuận lợi, tôm cá đầy khoang. 

2.2. Lễ rước trên biển

 Tới rạng sáng ngày hôm sau, dân làng bắt đầu tiến hành đánh trống thực hiện nghi thức làm lễ rước Cá Ông trên biển. Tất cả tàu thuyền cùng nhau ra khơi đến vị trí đã được định sẵn từ trước để vị chánh tế “xin keo”. Đây là một tập tục có ý nghĩa rằng người xin đang muốn hỏi ý thần linh về một dự định hoặc kế hoạch trong năm mới có thực hiện được hay không. Sau khi xin keo thành công, theo hiệu lệnh của vị chánh tế, các tàu sẽ quay vào bờ. 

2.3. Lễ chánh tế

 Cho đến nửa đêm hôm sau, lễ chánh tế chính thức được diễn ra. Lễ chánh tế bao gồm các nghi thức quan trọng như lễ khai mỏ, đội học trò dâng hương, tổ chức chương trình văn hóa, giao lưu: hát bả trạo, hát bội, hát hò khoan. Trong đó, đặc biệt nhất là loại hình văn nghệ dân gian chèo bá trạo, mỗi người dân sẽ khoác lên mình những bộ trang phục độc đáo, tham gia vừa hò, vừa lĩnh xướng kết hợp với các động tác mô phỏng lại quá trình chèo thuyền ở trên bờ, với mục đích tại hiện lại cảnh sinh hoạt thường ngày nơi miền sông nước của cư dân làng chài. Những câu hát thay cho lời tri ân Cá Ông đã luôn đồng hành bên cạnh cứu giúp ngư dân thoát khỏi hoạn nạn.